کلزا منبع خوراکی
دانه های روغنی و از جمله کلزا پس از غلات دومینذخیره غذایی جهان را تشکیل می دهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخائر غنی اسید چرپ چرپ، حاوی پروتئین نیز می باشند. طبق آمار تائو در سال 1999کلزا پس از سویا و نخل روغنی سومین منبع تولیدروغن نباتی...دانه های روغنی و از جمله کلزا پس از غلات دومین ذخیره غذایی جهان را تشکیل می دهند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخائر غنی اسید چرپ، حاوی پروتئین نیز می باشند.
بطوریکه 14.7% کل تولید روغن گیاهی جهان را به خود اختصاص داد.کشت کلزا از 3000 سال قبل در هند رواج داشته و ازآنجا به چین و ژاپن راه یافته است. کشت و استخراج روغن از دانه کلزا در اروپا از قرن 16 رواج یافته است. تولید تجاری کلزا در سال 1942 به عنوان تامین کننده روغن روان ساز در جنگ جهانی دوم آغاز گردید اما بدلیل قحطی و گرسنگی و کمبود منابع روغن خوراکی مقداری از آن به مصرف غذایی رسید و پس ازآن اصلاح آن بمنظور روغن کشی مورد توجه قرار گرفت.
اولین جنبه استفاده عمومی کلزا برای انسان نیز به عنوان سبزی و در قرن 17 بوده است. بطوریکه پیش ازورود سیب زمینی در قرن 18، کلزا تنها سبزی موجوددر جیره غذایی دهقانان اروپایی بود.
در مورد زمان شروع استفاده از کلزا به عنوان منبع روغن، تناقضاتی وجود دارد . نخستین نوشته درباره
کشت و کار کلزا در اروپا مربوط به سال 1570 است که هرسیاخ به کشت کلزای زمستانه در منطقه ریدلندآلمان به عنوان منبع روغن چراغ و جایگزینی برای روغن زیتون به عنوان روغن پخت و پز مردم ?قیر
اشاره کرده است. در اواخر سده های میانی نیز دراروپا از این روغن برای ساختن صابون و روشنایی
استفاده می شد.
در اواسط قرن 19 از روغن کلزا بطور گسترده ای درراه آهن استفاده می شد و هنوز نیز در چراغ محراب
برخی کلیساها استفاده می شود زیرا روغن آن به کندی سوخته و نسبتا بی بو است.
ارقام بومی کلزا، شلغم روغنی و خردل روغنی سرشاراز اسید چرب اروسیک است که وجود این اسید چرب نامطلوب بوده و باعث سکته قلبی می گردد. لیکن بدلیل اینکه در 4 درجه سانتی گراد س?ت شده و خاصیت لیزی و لغزندگی پیدا می کند بنابر این در صنایع مختلف کاربردهای زیادی دارد.
وجود ماده گلوکوزینولات در کنجاله کلزا از دیگرموانع موجود در استفاده از ارقام بومی بود که چون باعث اختلال در فعالیت تیروئید احشام می گردید لذاتعلیف آن برای حیوان مشکل ساز بود. اما بافعالیتهای اصلاحی که از سال 1930 در کانادا بر روی این گیاه آغاز شد امروزه متخصصان توانسته اندمیزان اسید چرب اولئیک و لینولئیک را بترتیب 25 و55درصد افزایش داده و در عوض اسیدهای چرب نامطلوبی همچون اسید اروسیک و لینولئیک را به میزان 100 و 10 درصد کاهش دهند.
امروزه بطور قراردادی ارقام کلزای عاری از اسیدچرب اروسیک به ارقام یک صفر معروف گشته اند. ادامه
تلاشهای اصلاحی منجر به دستیابی به ارقام دو صفر شده که در این ارقام هر یک از صفرها موید عدم وجود یا حداقل میزان اسید چرب اروسیک و گلوکوزینولات می باشد که با دستیابی به این ارقام دو صفر انقلاب بزرگی در زمینه تولید دانه های روغنی بوقوع پیوست و زراعت کلزا رشد چشمگیری در جهان داشت.
در ایران نیز نوعی کلزا در حدود 500 سال پیش به عنوان منداب شناخته شده بود ولی کشت ارقام اصلاح
شده آن از اوایل دهه 70 آغاز گردید. از آنجائیکه میزان روغن حاصل از دانه های روغنی تولید داخل حدود 8% نیاز خام کشور را تامین می کند لذا توسعه کشت کلزا بدلیل صفات مطلوب زیر مورد توجه قرار
گفته است:
1- مقاومت به سرما
2- مقاومت به کم آبی
3- تحمل شوری
4- ارزش تناوبی بالا (کشت پاییزه کلزا در
تناوب با غلات بویژه گندم باعث غنا بخشیدن به خاک
می شود)
5- بی تفاوتی نسبی به بافت خاک
6- کنترل علفهای هرز
7- دارا بودن ژنوتیپهای پاییزه و بهاره
8- استفاده بهینه از رطوبت و بارندگی
9- سهولت عملیات کاشت داشت و برداشت
10- هزینه کم تولید
11- عملکرد بیشتر روغن در واحد سطح
12- کیفیت بالای روغن خوراکی آن (کانولا)
13- روغن کلزا (کانولا) در ارقام اصلاح شده فعلی
در مقایسه با روغنهایی نظیر آفتابگردان، سویا و
ذرت ، بدلیل وجود اسیدهای چرب اشباع نشده و فاقد
کلسترول در آن از اهمیت بیشتری برخوردار است.
14- کشت کلزای پاییزه بدلیل تولید گلهای زردرنگ
که برای زنبور عسل بسیار جذاب است باعث توسعه
زنبورداری می گردد.
15- کنجاله حاصل از ارقام اصلاح شده کلزا می
تواند جایگزین کنجاله سویا گردد.